62. Çarlz Darvin və Alfred Rassel Vallasın əsərlərində zirvəyə çatan bir neçə intellektual inkişaf mərhələsi.
Sokratdan əvvəlki fəlsəfəçilərdən (e.ə. VI–IV əsrlər) Anaksimandr (özü Milet uşağı olub, Anaksimandr Miletski) insanın su canlılarından təkamül etdiyini irəli sürüb. O həyatın suda yarandığını və müxtəlifləşdiyini təklif etmişdir—bioloji təkamülün ilkin konseptual təməli. Aristotel(e.ə. IV əsr) bratvamız statik təbiət nizamına üstünlük versə də, təbiət tarixi sahəsində orqanizmləri təsnif edirdi. O, zamanla dəyişikliyi rədd etsə də, növlərin detallı müşahidəsi gələcəkdə bioloji tədqiqatların əsasını qoymuşdur.
islamın Qızıl Dövründə (VIII–XIII əsrlər) Əl-Cahiz kimi alimlər, onun "Kitab əl-Heyvan”-“كتاب الحيوان” (Heyvanlar Kitabı) əsərində heyvanlar arasında "mövcudluq uğrunda mübarizə"ni nəzəri olaraq izah edib, bu da təbii seçmə nəzəriyyəsinin birbaşa intellektual sələfi kimi düşünülür günümüzdə. intibah Fəlsəfəçiləri (XV–XVI əsrlər) empirik müşahidələrin yenidən dirçəlişi, xüsusilə Leonardo da Vinçi başda olmaqla Andreas Vesalius, Albrecht Dürer, Ulisse Aldrovandi, Conrad Gesner, Gabriele Falloppio, William Harvey, Hieronymus Fabricius, Giovanni Battista Canano, Realdo Colombo, Girolamo Fracastoro, Bartolomeo Eustachi, Marcello Malpighi, Gaspare Tagliacozzi, və Ambroise Paré tərəfindən orqanizmlərin anatomik oxşarlıqlarının təsvir edilməsi ilə təkamülün gələcəkdəki araşdırmalarına referans verib. Karl Linney isə “Taksanomiyanın Atası" olaraq, Linney canlı formaları sistemli şəkildə təsnif edib O, yaradılışçı yanaşmaya üstünlük versə də, növlər arasındakı ümumi xüsusiyyətləri dolayı yolla göstərib. Jorj-Lui Leflerk və Buffon növlərin ətraf mühit təsirinə görə zamanla dəyişə biləcəyini irəli sürmüşdür, bildiyinyəni transformizmin ilkin forması. Çarlz Darvinin babası olan Erasmus Darvin, "Zoonomia" adlı şeirində canlıların tədricən dəyişdiyini təxmin etmişdir. Bu əsər onun “Orqanik Həyatın Qanunları” adlı tibbi və fəlsəfi traktatıdır, xüsusilə, onun “Təbiət Məbədi” adlı əsərində daha çox şeir formasında ifadə edilmişdir:

Poemdən bir parça(çünkü şeirlər parçalar şəklində verilir kitabda)
***(“Organic life beneath the shoreless waves, - Orqanik həyat sahilsiz dalğalar altında,
Was born and nurs'd in ocean's pearly caves; - Doğuldu və okeanın incə mağaralarında böyüdü;
First forms minute, unseen by spheric glass, - Əvvəlcə sferik şüşə ilə görülə bilməyən kiçik formalar,
Move on the mud, or pierce the watery mass; - Palçıq üzərində hərəkət edir, ya da su kütləsini deşir;
These, as successive generations bloom, - Bunlar, ardıcıl nəsillər böyüdükcə,
New powers acquire and larger limbs assume... - Yeni qabiliyyətlər qazanır və daha böyük əzalar əldə edir…”)***

Lamark təkamül haqqında ilk ardıcıl nəzəriyyəni irəli sürərək irsi xüsusiyyətlərin qazanılmasını təklif edib,səhv etmirəmsə, nəzəriyyə daha sonra rədd edilib. Kyuvier paleontoloq kimi Kyuvierin nəsli kəsilmiş növləri kəşf etməsi dəyişikliklərə dəlil gətirmiş,habu ki, bratımız təkamülü deyil, katastrofizmi dəstəkləyirdi. Ceyms Hatton və Çarlz Layell-in uniformalıq prinsipləri Yer səthinin xüsusiyyətlərinin uzun zaman ərzində tədricən proseslər nəticəsində formalaşdığını irəli sürüb,söznün arxasında dayanan oğlanlar olurlar, Layellin "Geologiya Prinsipləri" əsəri Darvinə dərindən təsir etmişdir hətta,, təkamül dəyişikliyi üçün zaman “framework”ünü Yaradır.

Çarlz Darvinin ”Növlərin Mənşəyi" (1859) əsəri təbii tarixi, geologiyanı və seleksiya təcrübələrini birləşdirərək təkamül biologiyasının əsasını təşkil edən təbii seçmə anlayışını inkişaf etdirib. Alfred Rassel Vallas təbii seçmə nəzəriyyəsini asılı olmadan mujik kimi inkişaf etdirib. Vallas ilə Darvin arasındakı 1858-ci il yazışmaları onların fikirlərinin London Linney Cəmiyyətində birgə təqdimatına səbəb olur axırda. Qreqor Mendelin (1865, Yenidən Kəşfi 1900) irsiyyət prinsipləri dəyişkənlik və irsiyyət mexanizmini dəstəkləyirdi,həmçinin Darvinin nəzəriyyəsini genetik elmlə barışdıan oğlandır. Müasir sintezdə (1930–1940-cı illər): Teodosiy Dobjanski, Culian Haksli, və Ernst Mayer kimi alim qardaşlarımız genetik, paleontologiya və populyasiya biologiyasını birləşdirərək təkamülün vahid sistemə oturdub.

Bugünlərdə təakmül nəzəriyyəsi:
Paleontoloji sübutlar (fosil qeydləri), müqayisəli genomika ilə ümumi mənşəyin sübutları, mikrotəkamül müşahidələri (məsələn, antibiotik müqaviməti), molekulyar biologiya, epigenetika və təkamül nəzəriyyəsinin sintezi.